Leren gebeurt altijd, maar niet altijd zoals jij het had gepland

De training had ik goed voorbereid en toch liep het anders. Er was een deelnemer die opviel. Niet door haar bijdrage, niet door haar vragen, maar door haar verschijning. Ze droeg namelijk een strakke, glanzende rubberen outfit, alsof ze de nacht had overgeslagen en zo uit de club naar de training was gekomen. Toen ik er voorzichtig naar vroeg, haalde ze haar schouders op. “Ik loop er altijd zo bij. Ik voel me prettig in deze kleding. En eerlijk gezegd vind ik het ook leuk als mannen naar me kijken.”

Het onderwerp van de training? Planning & control voor budgethouders!

Die dag hield ik de boel niet bij elkaar. Er werd van alles gedaan, maar leren over planning en control, ho maar. Het leek alsof er iets heel anders werd geleerd. De aandacht van de groep was bij haar. Wat ze zoal deed voor werk, hoe zij dingen aanpakte, wat ze morgen ging doen.. ik voelde het misgaan. Maar wat doe je dan?

Op dat moment wist ik het niet. Ik was jong en onervaren en liet de situatie gebeuren. Nu, jaren later, zou ik dat heel anders aanpakken: ik zou haar vraag om aandacht inzetten als leermiddel. Want deze situatie was een perfecte metafoor voor financiële control – en voor leren in het algemeen, zoals ik je hieronder zal uitleggen.

Niet alles wat opvalt, is belangrijk.

Vaak wordt onze aandacht getrokken door iets dat weinig invloed heeft op het grotere geheel. En als je je zicht op het grotere geheel kwijtraakt, zaagt dat aan je stoelpoten. In financiën kan dat een dure aankoop zijn, terwijl de echte vraag gaat over uitgaven op  de lange termijn. In training kan dat dus een opvallende deelnemer zijn, terwijl de essentie in het effect op de andere deelnemers ligt.

En zo werkt het met leren. Niet alleen de inhoud van een training bepaalt wat iemand meeneemt, maar ook de omgeving waarin dat leren plaatsvindt. Online, offline, thuis of in de trainingszaal, op kantoor of het restaurant waar je handig onderweg kan afspreken. 

De leeromgeving is een ‘onzichtbare’ kracht

Leren is geen momentopname. Het is geen knop die je aanzet op het moment dat de trainer begint te praten. Het is een voortdurend proces van waarnemen, reageren en aanpassen. Je kunt namelijk niet niet leren.

Denk maar eens aan de laatste keer dat je je aanpaste zonder dat iemand je iets expliciet uitlegde. Misschien vond je de prijs van een artikel in de winkel te hoog en besloot je een goedkoper alternatief te zoeken. Of je kreeg een sneer en zonder dat je erover nadacht, deed je dat nooit meer.

In trainingen gebeurt dat natuurlijk ook, misschien wel dubbel zo snel, omdat mensen daar een focus op leren hebben. De manier waarop de ruimte is ingericht, de lichtinval, geur van koffie, de opstelling van de stoelen, of er eten beschikbaar is—al deze factoren beïnvloeden wat mensen oppikken. Ook op een online leeromgeving, de interface bepaalt of deelnemers zich geordend of juist verloren kunnen voelen. De woorden die je kiest, gesproken of getypt, geven ook sfeer mee.

Dat maakt de invloed van de trainer ook in potentie groter: niet alleen het drieluik praatje-daadje-chocolaatje (instrueer-oefen-beloon), maar juist als ontwerper van een leerervaring. Ruim baan voor serious gaming, outdoor events en rollenspellen, mits van een goed fundament en leerdoel voorzien.

En dat betekent: nadenken over de omstandigheden waarin leren optimaal kan plaatsvinden.

Te veel vrijheid: een les uit Iederwijs

Er was een tijd dat ik dacht dat leren het best plaatsvond als mensen volledige vrijheid kregen. Dat idee werd omarmd door Iederwijs, een onderwijsstroming waarin kinderen zelf bepaalden wat en wanneer ze leerden en met wie. Geen verplichte lessen, geen vast curriculum—alleen intrinsieke motivatie.

Op papier klonk het prachtig. Maar in de praktijk gebeurde er iets opmerkelijks. Veel kinderen deden een tijd enthousiast mee, maar begonnen daarna ‘rond te fladderen’. Ze probeerden het ene, lieten het los, begonnen ergens anders aan, verloren hun interesse. Omdat ze niet geleerd hadden om vragen of doelen te stellen en de leerkrachten dat ook niet deden, verzandde de leerervaring. Ja ze leerden wel, maar niet wat de bedoeling was.

Binnen Iederwijs werd die verveling als waardevol gezien: een fase waarin kinderen reflecteerden en hun eigen richting vonden. Maar mijn eigen kinderen, die daar een tijd op school zaten, zeiden later: “We zijn eigenlijk heel vroeg met pensioen gegaan.” Reflecteren als methode is sowieso pas geschikt als je iets geleerd en toegepast hebt. Voor die tijd heet het ‘verveling’.

Na anderhalf jaar was ons gezin er helemaal op uitgekeken. De zonen wilden wél leren, maar hadden wel uitleg bij nodig en wilden voortgang zien. Uiteindelijk stapten we over naar een school die was geïnspireerd door het Montessori onderwijs en de Pestalozzi-scholen in Ecuador.

Daar werd iets anders gedaan: vrijheid werd geboden, maar binnen een doordachte leeromgeving. Kinderen hadden keuzevrijheid, maar werden ook gestimuleerd en uitgedaagd. Er was geen opgelegd curriculum, maar er waren wel prikkels die aanzetten tot leren van de kerndoelen zoals die door het ministerie van onderwijs zijn geformuleerd.

En dat is de les van deze blog:

Vrijheid alleen is niet genoeg. Een effectieve leeromgeving voorziet in uitdaging binnen kaders, geeft mensen ruimte en nodigt hen uit om te leren. Zonder kaders raken mensen verloren. Zonder uitdaging verliest leren zijn kracht.

Ontwerp een leeromgeving

Als ik nu terugkijk op die training planning & control, weet ik dat ik de situatie met de dame in rubber kleding had kunnen gebruiken. Ik had de groep kunnen laten reflecteren op aandacht en afleiding. Op wat belangrijk lijkt, versus wat echt belangrijk is.

Want dat is wat een trainer doet:

• De omgeving zo inrichten dat leren vanzelfsprekend wordt.

• Niet alleen kennis overdragen, maar randvoorwaarden scheppen.

• Observeren, aanpassen en ruis weghalen, zodat de essentie overblijft.

Dat geldt niet alleen voor een fysieke ruimte. Ook in een online leeromgeving kunnen deelnemers verdwalen als de structuur ontbreekt. Een onsamenhangend leerplatform kan net zo verwarrend zijn als een chaotisch klaslokaal.

En nu? Hoe bewust ben jij van jouw leeromgeving?

Wil jij als trainer meer grip krijgen op hoe de leeromgeving jouw trainingen beïnvloedt?

In de module Innovatief Trainen gaan we dieper in op hoe je een fysieke en online leeromgeving zo inricht dat deelnemers makkelijker leren. Niet alles wat opvalt, is belangrijk. Maar een goed ontworpen leeromgeving? Die maakt een wereld van verschil.

Herinner jij je een moment waarop jij merkte dat de leeromgeving een leerproces beïnvloedde? Laat het ons weten, via de TA-Club, per mail, of reageer hieronder. We kijken uit naar jouw inzichten